ـ «بم»، شهر اکولوژیک نوشته‌ی : الهه آذری دانشجوی دکتری شهرسازی و مدیریت شهری دانشگاه استراسبورگ فرانسه با گذشت بیش از پنج‌سال و بحران اقتصادی پدیدآمده در سراسر جهان، سه‌رویداد عظیم در کل دنیا به وقوع پیوست: ١- برای نخستین‌بار جمعیت شهری از حد خود گذشت. ٢- قیمت نفت در حدود بشکه‌ای صددلار فیکس شد و ٣- درنهایت میزان دی‌اکسیدکربن واردشده به هوا به ٤٠٠پی‌پی‌ام افزایش پیدا کرد که گامی به‌سوی گرم‌شدن بیش از حد کره‌زمین بود. تمامی این مشکلات امروزه در مقیاس شهری معنا پیدا می‌کند. با توجه به این مقوله در سال٢٠٠٩-٢٠٠٨ برنامه‌ای به نام برنامه شهرهای پست‌کربن مطرح شد. این مقوله نه‌تنها بر مسایل آلودگی هوا و انرژی تاکید می‌کند، بلکه آن را در مقیاس شهرها و همین‌طور الگوی رفتاری جامعه مورد بررسی قرار می‌دهد. در نتیجه این امر، راهکارهایی برای افق٢٠٥٠ مطرح شد. یکی از این راهکارها کاهش دی‌اکسیدکربن به یک‌چهارم مقدار فعلی است و در راستای ارایه راه‌حل‌هایی برای این موضوع در حیطه شهرسازی است که به خلق محله‌هایی سازگار با محیط‌زیست همت کردیم که میزان مصرف‌گرایی و تولید آلودگی بر محیط‌زیست در آنها به حداقل برسد. در نتیجه محله‌هایی به نام محله‌های اکولوژی (سازگار با محیط‌زیست) در راستای فاکتور توسعه پایدار خلق شد.
به عبارت دیگر یک محله اکولو، محله‌ای است که مصرف انرژی در آن به وسیله جایگزینی با انرژی‌های تجدیدپذیر به حداقل می‌رسد، وسایل‌نقلیه نرم و عمومی در درجه‌اول اهمیت قرار می‌گیرند، برای مصرف آب و تولید زباله الگوهایی تعریف می‌شود و همین‌طور مصالح و کارگاه‌های ساختمانی مورد توجه خاص قرار می‌گیرند. با نگاهی به تاریخ مشاهده می‌شود بحث توسعه پایدار و ساخت‌وساز با احترام به شرایط محیطی و اقلیمی از دیرباز در شهرهایی از کشورمان همانند یزد و اصفهان وجود دارد. آنچه مورد توجه و کار ما قرار می‌گیرد، آن است که آیا ما قادر به ساخت و ادغام این محله‌ها در تهران خواهیم بود؟ و آیا شهروندان، حاضر به همکاری در ایجاد این محله‌ها خواهند بود؟ و درنهایت این مقوله چه تاثیری بر زندگی شهری و واحدهای همسایگی و آینده شهرهای ما خواهد داشت؟ آیا قادر به اجرای طراحی‌های اروپایی در شهرهای کشورمان هستیم؟
چنانچه پروژه‌های اجراشده در سراسر دنیا را در نظر بگیریم، هرکشور، هرناحیه و هرپروژه ویژگی‌های خاص خود را با هدفی یکسان که احترام به ویژگی‌های توسعه پایدار است را داراست. اما هردولتی روشی متفاوت در ارایه طرح خود دارد که این امر منجر به خلق ایده‌های متفاوت و نو می‌شود. همچنین هرشهری دارای مجموعه‌ای ویژگی‌های خاص است که در مرحله عملیاتی و ارایه راهکارها باید در درجه‌اول اهمیت قرار گیرد. برای ایجاد محله‌های اکولوژی می‌توان از پروژه‌های اجراشده در دنیا الهام و الگوبرداری کرد، اما نمی‌توان عینا تقلید کرد چرا که هیچ سرزمینی خصوصیات مشابهی ندارد. در ایران به‌دلیل شرایط جغرافیایی کشور می‌توانیم ساختارها و زیرساخت‌ها و تاسیسات مشابهی با درنظر‌گرفتن نیاز شهر، سیاست‌ها، رفتار شهروندان، تاریخچه محله و بودجه داشته باشیم.
حال باتوجه به آشنایی و داشتن ایده و نتیجه‌ای از بررسی شهرهای اکولوژی، می‌خواهیم به مقوله شهر بم و زلزله رخ‌داده در آن بپردازیم. بم شهری بود با بافت شهری فرسوده، اما تاریخی، خانه‌هایی ساخته‌شده از مصالح محلی و علاوه‌بر این بافت تاریخی شهر دارای ویژگی‌های منحصربه‌فرد است. هرچند اگر دقیق به شهر بنگریم در گذشته این شهر با ویژگی‌های نسبتا پایدار اما سازگار با آن زمان شهر احداث شده که این امر را از نحوه استقرار خانه‌ها، تهویه و اوامر دیگر می‌توان مشاهده کرد. اما هرشهری همانند کودکی است که نیاز به مراقبت دارد و با گذشت زمان تغییر می‌کند؛ همچنین نیازهای آن. اما متاسفانه این شهر با عدم‌توجه مسوولان و عدم‌مراقبت و بازسازی مواجه شد. با استناد به همین امر و ویژگی‌های توسعه پایدار و سابقه تاریخی شهر در احترام به ویژگی‌های پایدار محیطی است که این شهر حایزاهمیت در تزریق محله‌های سازگار با محیط‌زیست پس از زلزله قرار گرفت که مقوله و گامی نو و در حال بررسی است.
ـ حفظ هویت «بم» نوشته‌ی : فیروزه آزمون کارشناس‌ارشد معماری و مدرس دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بم در مورد زلزله بم و مسایل پیرامون آن، بارها و بارها در محافل علمی صحبت شده است. چندسالی است که پنجم‌دی، سالروز زلزله بم، به‌عنوان روز «ایمنی در برابر زلزله» مطرح شده. اما متاسفانه با حذف این روز از تقویم مواجه شده‌ایم؛ روزی که به بهانه آن، بحث‌های تخصصی در مورد زلزله داغ و توجه ویژه‌ای به آیین‌نامه‌های مربوط به ایمنی و استانداردسازی ساختمان مطرح می‌شد. در شرایطی که ایران در منطقه زلزله‌خیز قرار دارد، توجه به زلزله، اندیشیدن و آگاه‌کردن افراد ضروری است. از نتایج این روز می‌توان به بررسی دستاوردهای کارشناسان و بالابردن سطح آگاهی جامعه و آمادگی‌شان در برابر زلزله اشاره داشت، هرچند تلنگری باشد تا عموم مردم به آن توجه کنند که حذف آن زمینه‌ساز فراموشی تفکر مقاوم‌سازی ابنیه نشود. با توجه به پیشینه تاریخی شهرهای ایران در توسعه شهری و ارتباط‌شان با مقوله زلزله، می‌توان آنان را از دومنظر مورد بررسی قرار داد؛ از یک‌سو، افزایش جمعیت و توسعه آن، دگرگونی‌هایی را بر بافت تاریخی شهر به جای خواهد گذاشت که این دگرگونی‌ها باید در راستای انطباق با گستره مناسب زمین‌شناسی و لرزه‌شناسی باشد در غیراین‌صورت تبعات آن غیرقابل پیش‌بینی خواهد بود. با توجه به پهنه گسترده زلزله در ایران، لزوم ایجاد تشکیلات مناسبی در سطح کشور احساس می‌شود. در این راستا تلاش‌های موفقی در پژوهشکده لرزه‌شناسی و زمین‌شناسی در حال تحقق است، در صورت گستردگی این پژوهشکده تحت عنوان پایگاه‌هایی در شهرهای با خطرپذیری بالا می‌توان در پایش محدوده‌های مناسب در خصوص توسعه شهری گام مناسبی برداشت. این موضوع در شهرهای تاریخی همچون بم که از حساسیت خاصی برخوردار است، قابل‌تامل است. از سوی دیگر، بافت ارزشمند تاریخی بم محدوده‌ای را دربرمی‌گیرد که ساختار و عناصر تشکیل‌دهنده آن همچون ابنیه و گذرها دارای ارزش تاریخی معماری و شهرسازی است. از آنجایی که شهر بم، تنها شهر ثبت‌شده ایران در میراث جهانی یونسکو است و به عنوان باغ‌شهر خودنمایی می‌کند، اینگونه به نظر می‌رسد محدوده ساخت‌وساز جدید از بافت تاریخی و سنتی آن تفکیک شود تا ماهیت آن به عنوان یک اثر تاریخی حفظ شود. اما نکته بسیار حایزاهمیت، جهت مرمت و مقاوم‌سازی بافت‌های قدیمی، حفظ اصالت و هویت آنان است، چراکه شاید برخی تکنیک‌های به‌کار برده‌شده در حیطه مقاوم‌سازی آن را کاملا از هویتش خارج کرده و اثر نامطلوبی بر ابنیه سنتی بگذارد. نه‌تنها در این زمینه، بلکه در دیگر حوزه‌ها همچون طراحی نما نیز باید دقت لازم به عمل آید تا همگونی مناسبی بین بافت تاریخی و بافت جدید به لحاظ صور شهری ایجاد شود.
به آگاهی دوست‌داران این مباحث می‌رسانیم، در صفحه‌ی 9 روزنامه‌ی «شرق» ششم دی‌ماه 1393، به بهانه‌ی یازدهمین سالگرد فاجعه‌ی زمین‌لرزه‌ی بم، سه یادداشت دیگر با عنوان‌های «اشتباه‌های مدیریتی را هر بار تکرار نکنیم»، «بم، مرور یک تجربه» و «رفیقان نیمه‌راه» منتشر شده است؛ که در فایل پی‌دی‌اف پیوست همین روزنوشت و نیز در نشانی زیر در دست‌رس کاربران است:
http://www.sharghdaily.ir/Default.aspx?NPN_Id=617&PageNO=9
