زباله و پساب‌های خانگی و صنعتی یکی از اصلی‌ترین معضل‌های زندگی امروزی هستند. تا چند سال پیش تولید زباله فقط در شهرها مفهوم داشت، اما امروزه به روستاها نیز کشیده شده و آن‌ها هم به تولیدکنندگان زباله پیوسته‌اند. آمارها نشان می‌دهند که میزان تولید زباله در مناطق روستایی کشور، روزانه نزدیک به ده‌هزار و 500 تن است، که 52درصد از این زباله‌ها، پسماندهای فسادپذیر هستند و قابلیت تبدیل شدن به کمپوست را دارند. همچنین، برابر اعلام کارشناسان، سالانه نزدیک به 16میلیون تن زباله در کشور تولید می‌شود که این اندازه زباله، به تولید 50هزار تن گاز گلخانه‌ای و ده‌میلیون مترمکعب شیرابه می‌انجامد.
متخصصان محیط زیست معتقدند تولید زباله در کشور بسیار زیاد است و این میزان افزون بر تولید گازهای گلخانه‌ای و شیرابه، موجب از میان رفتن 1000 هکتار زمین برای دفن آن می‌شود. بر پایه‌ی محاسبات انجام‌گرفته، تنها هشت‌درصد زباله‌ها در کشور بازیافت و بقیه به آلاینده‌ها تبدیل می‌شوند؛ درحالی‌که این میزان پسماند در صورت بازیافت، قابلیت تبدیل به سه تا چهار میلیون تن کود و قابلیت بازگشت به مواد اولیه را دارد.
همچنین، با بازیافت 1.5میلیون تن ظرف یک‌بارمصرف، می‌توان آن را به سوخت برای کارخانه‌های سیمان تبدیل کرد، که دراین صورت، 1.5میلیارد مترمکعب گاز نیز صرفه‌جویی می‌شود.
این وضعیت در سراسر جهان ـ در دریاها، در اقیانوس‌ها و در دشت‌ها ـ به چشم می‌خورد. از این رو، یک جنبش (کمپین) زیست‌محیطی با نام «Clean Up the world» که متشکل از انجمن‌هایی گوناگون از گوشه‌وکنار جهان است، برای پاک‌سازی، رفع مشکلات و حفظ محیط زیست شکل گرفته است، که از سال 1993 در قالب یک انجمن مورد تأیید و حمایت برنامه‌ی محیط زیست سازمان ملل (UNEP) قرار گرفت.
این انجمن سالانه حدود 35 میلیون داوطلب از 130 کشور جهان را به‌صورت یکی از بزرگ‌ترین گردهم‌آیی‌های زبست‌محیطی جهان سازمان می‌بخشد، که طیف گسترده‌ای از صنف‌ها، گروه‌ها و NGOهای گوناگون، مدرسه‌ها، دولت‌ها و شرکت‌های خصوصی را با هدف مشترکِ بهبود شرایط محیطی دربرمی‌گیرد.
از نخستین کمپین پاک‌سازی جهان در سال 1993 تاکنون، با تلاش میلیون‌ها داوطلب، پیشرفت‌های شگفت‌آوری پدید آمده است: بازیافت و بازیابی منابع، کاشت درخت، راه‌اندازی کمپین‌های آموزشی، حفظ منابع آبی و بهره‌گیریِ دیگربار از آب‌های مصرفی، رقابت‌هایی به منظور حفظ محیط زیست، برگزاری نمایشگاه و پروژه‌های ترمیم محیط زیست، بخشی از کنش‌ها و برنامه‌های این کمپین است.
بر این اساس، آیین پاک‌سازی جهان، هر ساله در پایان هفته‌ی سوم ماه سپتامبر (اواخر شهریورماه) در همه‌ی کشورهای جهان برگزار می‌شود، که در ایران نیز در برخی شهرها این اتفاق فرخنده می‌افتد و دوست‌دارانِ محیط زیست در این روز به پاک‌سازی یک منطقه‌ی حفاظت‌شده دست می‌یازند.
محمد درویش، مدیر کل دفتر آموزش مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست در این باره به خبرنگار علمی ایرنا گفته است: یکی از مهم‌ترین گرفتاری‌هایی که در طبیعت با آن روبه‌رو هستیم، حجم فزاینده‌ی زباله است که انسان‌ها در طبیعت رها می‌کنند و متأسفانه هنوز نتوانسته‌ایم این مشکل را به‌گونه‌ای ریشه‌ای رفع کنیم.
وی افزوده: هفت نقطه از کره‌ی زمین در اقیانوس‌ها با انبوه زباله‌های حاوی یونیلیت، پلاستیک و مشتقات آن‌ها دست‌به‌گریبان است که میانگین عمر این زباله‌ها 200 تا 500 سال است. در طول نیم سده‌ی گذشته حجم بسیار زیادی از زباله‌ها در خشکی‌ها و رودخانه‌هایی که به دریاها و اقیانوس‌ها می‌ریزند، رها شده‌اند، و آلودگی گسترده‌ی پهنه‌های آبی را سبب شده‌اند.
وی همچنین گفته: پیامد این آلودگی، مرگ 1.5میلیون آبزی و پرندگانی بوده است که آب‌زیان را می‌خورند. همچنین، 300 گونه‌ی مهم از این آب‌زیان و پرندگان نیز در خطر انقراض قرار گرفته‌اند.
درویش اضافه کرده است: یکی از مهم‌ترین بخش‌های این حجم عظیم زباله، لکه‌ای 3.5میلیون کیلومترمربعی در اقیانوس آرام و در بالادستِ جزیره‌ی هاوایی در باختر آمریکاست که بیش از دو برابر مساحت ایران وسعت دارد و از آن با نام «قاره‌ی هفتم» یا «قاره‌ی آلوده» یاد می‌شود. زباله‌های این قاره با گذشت زمان خردخرد جدا می‌شوند و جانوران آن‌ها به خیال این که حوراک هستند، می‌خورند که این موضوع، مرگ سالانه یک‌میلیون آبزی را در پی دارد؛ البته این زباله‌ها اندک‌اندک به چرخه‌ی خوراکی انسان‌ها نیز راه می‌یابند.
درویش در بخش دیگری از سخنانش به انداخته شدنِ ته‌سیگار در طبیعت و مناطق شهری اشاره کرد و گفت: وجود سالانه هفت‌میلیارد ته‌سیگار در مناطق شهری و طبیعت، موجب آلوده شدن یک‌میلیارد مترمکعب از آب‌های شیرین و آشامیدنی می‌شود که منبعی با این حجم می‌تواند آب شهر بزرگی مانند تهران را تأمین کند.
وی افزود: همچنین، وجود زباله‌هایی مانند باتری‌ها و پساب‌های آب‌شیرین‌کن‌ها نیز از دیگر معضل‌هایی هستند که بشر امروز با آن روبه‌روست و هنوز راه‌کاری برای آن‌ها نیافته است.
به گفته‌ی درویش، رویداد خطرناک‌تر دیگری نیز در زیر زمین دارد رخ می‌دهد و آن، آلوده شدنِ منابع آبی زیرزمینی و خاک است که این آلودگی اندک‌اندک وارد چرخه‌ی خوراکی بشر می‌شود و انواع بیماری‌ها را به دنبال خواهد داشت.
وی تأکید کرد: امروزه نیترات وارد برخی منابع آبی شهری شده است، که این موضوع، پیامد سهل‌انگاریِ دست‌کم پنجاه‌ساله‌ای است که باعث شده نیترات از خاک بگذرد و به آب‌های زیر زمینی راه یابد. مصرف این آب‌ها بیماری‌های بسیاری، همچون سرطان را به همراه دارد که هزینه‌ی ده‌هزارمیلیارد تومانی در سال برای خرید داروهای ضدسرطان یکی از پیامدهای شوم آن است.
درویش تصریح کرد: اگر قرار است گام‌های مؤثر و کارآمد برای پاک‌سازی برداریم، باید زباله‌ی کم‌تری تولید کنیم؛ باید از وسایلی که عمر و ماندگاری کم‌تری در طبیعت دارند، بهره بجوییم؛ باید از وسایلی که پیامدهای زیان‌بار کم‌تری برای طبیعت دارند، استفاده کنیم.
وی در پایان گفت: یکی از راه‌های کاهش مصرف کودهای شیمیایی، رفتن به سوی مقابله‌ی بیولوژیک با آفات است تا در نهایت کره‌ی زمینی پاک داشته باشیم.
گزارش : کیمیا عبدالله‌پور
