■ بریده‌ی روزنامه : پیشنهادی درخور تأمل بخش عمومی

به نظر پیشنهاد مفیدی باشه برای کلان شهرها و بخصوص مناطق پایین شهر که خانه های کوچک و خانواده های پرجمعیت رو شامل میشن.

دوست گرامی مهندس فیلا گرامی

دوست ارجمندم، آقای مهندس شیربان عزیز، درود بر شما.
به نکته‌ای شایان‌توجه اشاره کردید.
پیش از پیشنهادِ جایگزین و برابرنهاد برای «قرائت‌خانه»، اجازه بدهید چند کلمه‌ای درباره‌ی استاد فرخ امیرفریار بگویم:
ایشان پژوهشگر پیش‌کسوتِ نشر و کتاب‌داری و سردبیر مجله‌ی وزین و بیست‌ساله‌ی «جهان کتاب» هستند و خودشان هم از دیرباز (از همان هنگام که در مجله‌ی «دانشمند» آماده‌سازی و نگارش ستون «تازه‌های نشر و کتاب» را بر عهده داشتند) درباره‌ی واژه‌گزینی و پارسی‌نویسی حساس بودند؛ و برای نمونه، واژه‌ی «پیایند» (یا «پی‌آیند») را به‌جای «نشریات ادواری» به کار می‌بردند.

 
گمان من این است که ایشان در یادداشتِ بالا چون می‌خواسته‌اند سنجش و مقایسه‌ای ناخودآگاه میان «کتاب‌خانه»ها و «قرائت‌خانه»های پیشنهادی‌شان در ذهن مخاطب پدید آید، این واژه‌ی مرکبِ دارای پسوندِ «خانه» را به کار برده‌اند؛ و به شما و دیگر هم‌میهنان نیز حق می‌دهم که این عبارت را چندان «پارسی» یا «پارسی‌شده» به شمار نیاورید ـ دست‌کم در قیاس با واژه‌های «کتاب» و «کتاب‌خانه»، که هرچند ریشه‌ی تازی دارند، به تابعیتِ زبان پارسی درآمده‌اند و چنان ژرف در این زبانِ شیرین ریشه دوانده‌اند که کسی چندان در پی آن نیست که برای آن‌ها برابر و جایگزینِ پارسی بیابد یا پیشنهاد کند.

به هر روی، با این امید که نیکوکارانِ ساختمان‌ساز به این پیشنهادِ استاد امیرفریار توجهی شایان کنند و به آن جامه‌ی تحقق بپوشانند، از شما، دوست ارجمندم و دیگر خوانندگانِ این چند سطر دعوت می‌کنم این وب‌نوشته درباره‌ی استاد امیرفریار را هم بخوانید: http://safamusavi.blogfa.com ؛ و می‌پردازم به جایگزین و برابرنهاد پیشنهادی برای «قرائت‌خانه»:

نخست باید به این نکته توجه کنیم که ساخت و بهره‌گیری از پایگاه‌هایی همانند آنچه استاد امیرفریار پیشنهاد کرده‌اند، چندان هم بی‌پیشینه نیست و هم‌اکنون در شماری از محله‌های همین اصفهانِ خودمان (برای نمونه در خیابان خاقانی) چنین کانون‌هایی ساخته شده‌اند، که با عبارت «سالن مطالعه» از آن‌ها یاد می‌شود؛ نام و عنوانی که به خاطر بیگانه بودنِ هر دو واژه‌اش، نمی‌تواند در ذهن و ذوق و طبع پارسی‌زبانانِ حساسی مانند شما و من، چندان پذیرفتنی و مقبول باشد.

در جست‌وجو برای برابرنهاد و جایگزینی درخور برای «قرائت‌خانه» و «سالن مطالعه»، دو رویکرد می‌توان در پیش گرفت: نخست، توجه به ریشه و معنای بخش‌ها و اجزای تشکیل‌دهنده‌ی آن‌ها؛ و دوم، توجه به کارکرد و ویژگی‌های آن کانون و مرکزی که قرار است پایگاه و باشگاهی برای درس خواندن و انجام تکالیف درسی دانش‌آموزان و دانش‌جویان باشد.

با رویکرد نخست، شاید به‌ترین و رساترین و روان‌ترین جایگزین برای دو عبارتِ یادشده، «خوانش‌سرا» باشد؛ که به خاطر نزدیکی آوایی با واژه‌ی جاافتاده‌ی «دانش‌سرا»، می‌توان پیش‌بینی کرد که بسیار زود جای خود را در زبان گفتار کاربران نیز باز کند. افزون بر این، در قیاس با پیشینه‌ی زبانی عبارت‌های «دانش‌سرای مقدماتی» و «دانش‌سرای عالی»، این برابرنهاد قابلیتِ گسترش در عبارت‌های «خوانش‌سراهای دانش‌آموزی» و «خوانش‌سراهای دانش‌جویی» را هم دارد.

در رویکرد دوم ـ یعنی توجه به کارکرد و ویژگی‌های «قرائت‌خانه» یا «سالن مطالعه» یا «خوانش‌سرا» ـ امکانِ بیش‌تری برای ذوق‌ورزی و طبع‌آزمایی فراهم است؛ همچنان‌که پس از خواندنِ یادداشتِ استاد امیرفریار در «شرق» نهم مهرماه، به ذهن من رسیده بود که چون این «قرائت‌خانه»ها جایی برای درس خواندن هستند و برابرنهاد پارسیِ «درس» هم «آموزه» است، شاید بتوان آن‌ها را «آموزه‌گاه» نامید که با واژه‌های «آموزشگاه» و «آموزگار» نیز نزدیکی آوایی دارد.

اما پیشنهاد ویژه‌ی من ـ که به آن نیز با رویکرد دوم دست یافته‌ام ـ از این قرار است: ما در زبان پارسی برای «محل آموزش و تمرین» (از هر نوعی، به‌ویژه تمرین نظامی) واژه‌ای داریم که شاید برای ما ساکنانِ شهر اصفهان آشناتر باشد: «آمادگاه» یا «آماده‌گاه»، که از مصدر «آمادن» به‌معنای ساختن، بسیجیدن، آماده شدن، آماده کردن و آراستن ساخته شده است؛ و برای ساختمان و پایگاهی که جای آماده شدنِ دانش‌آموزان و دانش‌جویان و آماده کردنِ تکلیف‌هایشان است، می‌تواند نامی برازنده باشد.
امیدوارم روزی برسد که همه‌ی «آماده‌گاه»های روی زمین به‌جای آماده‌باش نظامی و سپاهی، پایگاه‌هایی برای آمادگی یافتن در زمینه‌ی علم و دانش باشند.
پوزش می‌خواهم که سخن به درازا کشید.

خواندنِ این نوشتار کوتاه از استاد فرخ امیرفریار در صفحه‌ی هشتم از روزنامه‌ی «شرق» هژدهم شهریورماه نیز خالی از لطف نخواهد بود:
کاهش شدید فروش کتاب : پدیده‌ای گذرا یا پایدار؟